Γιάννης Τσιφόρος, Επιστημονικός Συνεργάτης της Gaia-Επιχειρείν
Σύμφωνα με πρόσφατες εκτιμήσεις η παγκόσμια παραγωγή φυτικών ελαιών προβλέπεται την περίοδο 2023/24 να ανέλθει σε 223,3 εκατ. τόνους, παρουσιάζοντας άνοδο ως προς την προηγούμενη (+2,9%). Ωστόσο, υψηλότερος ρυθμός αναμένεται στην κατανάλωση (+3,2%), ωθούμενη κυρίως από την αποκλιμάκωση των τιμών, σε συνδυασμό με την αύξηση της ζήτησης φυτικών ελαίων για βιομηχανικές χρήσεις, κυρίως σε σχέση με την αξιοποίησή τους στην παρασκευή βιοντίζελ. Αισθητή επίσης προβλέπεται η άνοδος της χρήσης για τρόφιμα, που εξακολουθεί να αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος, καλύπτοντας περίπου τα 2/3 της παγκόσμιας κατανάλωσης.
Το φοινικέλαιο παραμένει το δημοφιλέστερο φυτικό έλαιο στον κόσμο, η κατανάλωση του οποίου την περίοδο 2023/24 προβλέπεται να ανέλθει σε 78 εκατ. τόνους καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος (35,8%) και ακολουθούν το σογιέλαιο, το κραμβέλαιο και το ηλιέλαιο. Το ελαιόλαδο, παρά την άνοδο της κατανάλωσης (+7%), βρίσκεται στην τελευταία θέση της παγκόσμιας κατάταξης με πολύ χαμηλό μερίδιο (1,4%). Πάντως, με κριτήριο τη χρήση των φυτικών ελαίων αποκλειστικά για τρόφιμα, το μερίδιο του ελαιόλαδου είναι λίγο μεγαλύτερο (2%) και φυσικά δεν υφίσταται μέτρο σύγκρισης εάν εκτιμηθεί η υψηλή διατροφική του αξία και οι πολυάριθμες ευεγερτικές ιδιότητές του στην ανθρώπινη υγεία.
| Παγκόσμια παραγωγή και κατανάλωση κυριότερων φυτικών ελαίων (2023/24, σε εκατ. τόνους) |
|
|
2023/24 | Μεταβολή (%) | ||||
| Παραγωγή | Κατανάλωση | 2023/24-2022/23 | ||||
| Όγκος | Μερίδιο (%) | Όγκος | Μερίδιο (%) | Παραγωγής | Κατανάλωσης | |
| Φοινικέλαιο | 79,56 | 35,6 | 77,96 | 35,8 | 1,8 | 3,2 |
| Σογιέλαιο | 62,47 | 28,0 | 60,84 | 27,9 | 6,0 | 4,7 |
| Κραμβέλαιο | 32,84 | 14,7 | 32,33 | 14,8 | 1,4 | 1,2 |
| Ηλιέλαιο | 20,93 | 9,4 | 19,69 | 9,0 | -0,4 | 3,7 |
| Φοινικοπυρηνέλαιο | 9,04 | 4,0 | 8,91 | 4,1 | 1,8 | 1,8 |
| Φιστικέλαιο | 6,46 | 2,9 | 6,49 | 3,0 | 0,3 | 0,3 |
| Βαμβακέλαιο | 4,98 | 2,2 | 4,98 | 2,3 | 0,8 | 1,8 |
| Καρυδέλαιο | 3,76 | 1,7 | 3,83 | 1,8 | 1,6 | -0,8 |
| Ελαιόλαδο* | 3,25 | 1,5 | 2,98 | 1,4 | 24,5 | 7,2 |
| Σύνολο | 223,29 | 100,0 | 218,01 | 100,0 | 2,9 | 3,2 |
Πηγή: USDA/FAS, World market of oilseeds and vegetable oils, 12/5/2023, (*) Περιλαμβάνεται το πυρηνέλαιο
Σταθερή η κατανάλωση στην ΕΕ
Στην ΕΕ, παρά την άνοδο της παραγωγής, προερχόμενη κυρίως από την αναμενόμενη αύξηση στο ελαιόλαδο, η κατανάλωση φυτικών ελαίων δεν προβλέπεται να παρουσιάσει μεταβολή την περίοδο 2023/24, εκτιμώμενη σε 24,9 εκατ. τόνους, μέγεθος σχεδόν παρόμοιο με εκείνο της προηγούμενης περιόδου. Σημειώνεται όμως ότι το εμπορικό ισοζύγιο φυτικών ελαιών στην ΕΕ θα παραμείνει ελλειμματικό, μια και οι εισαγωγές (9,3 εκατ. τόνοι την περίοδο 2023/24) προβλέπονται πολλαπλάσιες των εξαγωγών (3,4 εκατ. τόνοι).
Στα εισαγόμενα προϊόντα κυριαρχεί το φοινικέλαιο με όγκο 4,85 εκατ. τόνων, που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των εισαγωγών (52%), παρουσιάζοντας ωστόσο αισθητή μείωση σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο (-4%). Γενικότερα πάντως, η μείωση των εισαγωγών φοινικέλαιου στην ΕΕ αναμένεται να ενταθεί ως συνέπεια της εφαρμογής της Οδηγίας της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (RED II), η οποία χαρακτηρίζει το φοινικέλαιο ως πρώτη ύλη υψηλού κινδύνου για την παραγωγή βιοντίζελ, μια και μεγάλο μέρος της καλλιέργειας προέρχεται από την αποψίλωση δασών, επιβάλλοντας τον περιορισμό τους στο επίπεδο του 2019 έως το 2023 και στη συνέχεια τη σταδιακή κατάργησή τους έως το 2030.
Σημαντικές επίσης θεωρούνται οι εισαγωγές ηλιέλαιου στην ΕΕ, που προβλέπεται την περίοδο 2023/24 να ανέλθουν σε 2,2 εκατ. τόνους (+4,8%), αποτελώντας το 24% του όγκου εισαγωγών, με κυριότερο προμηθευτή την Ουκρανία που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος (84% το 2022). Ωστόσο, παραμένει η αβεβαιότητα στον εφοδιασμό της ευρωπαϊκής αγοράς με ηλιέλαιο Ουκρανίας.
Από την άλλη πλευρά, σημαντικές θεωρούνται οι εξαγωγές της ΕΕ στο σογιέλαιο, που αναμένεται την περίοδο 2023/24 να κυμανθούν στο ίδιο επίπεδο σε σχέση με την προηγούμενη (1 εκατ. τόνοι). Στο ίδιο εξάλλου επίπεδο προβλέπονται οι εξαγωγές ηλιέλαιου (900 χιλ. τόνοι), ενώ μικρότερος όγκος εξαγωγών αναμένεται στο κραμβέλαιο. Αντίθετα, στο ελαιόλαδο οι εξαγωγές της ΕΕ προβλέπεται, εκτός απροόπτου, να ανέλθουν σε 600 χιλ. τόνους, παρουσιάζοντας σημαντική άνοδο (+26%).
Σημαντική η χρήση φυτικών ελαίων για τρόφιμα στην ΕΕ
Σύμφωνα με πρόσφατες προβλέψεις (στοιχεία USDA, Μάιος 2023), στην ΕΕ η χρήση φυτικών ελαίων στην παρασκευή τροφίμων εκτιμάται την περίοδο 2023/24 σε 13,37 εκατ. τόνους, μέγεθος που αποτελεί το 53,7% της συνολικής κατανάλωσης, αναλογία σχεδόν παρόμοια με την αντίστοιχη της προηγούμενης περιόδου. Το μερίδιο του ηλιέλαιου, με όγκο 5 εκατ. τόνων, θα εξακολουθήσει να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών (38%), με επόμενα στη σειρά το κραμβέλαιο και το φοινικέλαιο. Στην τέταρτη θέση βρίσκεται το ελαιόλαδο, με όγκο 1,37 εκατ. τόνων, το μερίδιο του οποίου αναμένεται να βελτιωθεί (10,3%), μια και η παραγωγή του προϊόντος στην ΕΕ προβλέπεται να ανακάμψει μετά τη μεγάλη μείωση της προηγούμενης περιόδου. Μικρότερη θεωρείται η συμμετοχή του σογιέλαιου, ενώ χαμηλότερη αναλογία εκτιμάται στα υπόλοιπα έλαια.
| Μερίδια χρήσης φυτικών ελαίων για τρόφιμα στην ΕΕ (2023/24-2022/23, σε χιλ. τόνους) |
| 2023/24 | 2022/23 | Μεταβολή (%) | |||
| Όγκος | Μερίδιο (%) | Όγκος | Μερίδιο (%) | 2023-2022 | |
| Ηλιέλαιο | 5.050 | 37,8 | 5.050 | 37,7 | 0,0 |
| Κραμβέλαιο | 2.500 | 18,7 | 2.550 | 19,0 | -2,0 |
| Φοινικέλαιο | 2.410 | 18,0 | 2.430 | 18,1 | -0,8 |
| Ελαιόλαδο | 1.375 | 10,3 | 1.324 | 9,9 | 3,9 |
| Σογιέλαιο | 1.250 | 9,3 | 1.250 | 9,3 | 0,0 |
| Καρυδέλαιο | 360 | 2,7 | 360 | 2,7 | 0,0 |
| Φοινικοπυρηνέλαιο | 320 | 2,4 | 325 | 2,4 | -1,5 |
| Άλλα έλαια* | 104 | 0,8 | 103 | 0,8 | 1,0 |
| Σύνολο | 13.369 | 100,0 | 13.392 | 100,0 | -0,2 |
Πηγή: USDA, EU oilseeds and products annual, 2/5/2023, (*) Φυστικέλαιο, βαμβακέλαιο
Πέραν όμως των προβλέψεων αυτών, που θεωρούνται πολύ πρόωρες, στο διάστημα της τρέχουσας εμπορικής περιόδου (Οκτώβριος 2022-Σεπτέμβριος 2023), σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG-Agri, Olive oil balance sheet, 4/4/2023), η παραγωγή ελαιόλαδου στην ΕΕ προβλέπεται να περιοριστεί σε 1.391 χιλ. τόνους, σημειώνοντας μεγάλη μείωση ως προς την προηγούμενη (-49,8%) λόγω της επικράτησης εξαιρετικά δυσμενών καιρικών συνθηκών, ιδιαίτερα στην Ισπανία (-54%), την Πορτογαλία (-39%) και την Ιταλία (-27%). Αντίθετα, εξαίρεση αποτέλεσε η Ελλάδα, η παραγωγή της οποίας προβλέπεται να ανέλθει σε 330 χιλ. τόνους (+42%). Αρνητικές εξάλλου επιπτώσεις αναμένονται στις εξαγωγές της ΕΕ που θα περιοριστούν σε 600 χιλ. τόνους (-27%), με άνοδο των εισαγωγών (+33%), πτώση της κατανάλωσης (-11%) και έντονη μείωση των αποθεμάτων στο τέλος της περιόδου (-58%).
Ευνοϊκή η συγκυρία στις ελληνικές εξαγωγές ελαιόλαδου
Η άνοδος στην εγχώρια παραγωγή ελαιόλαδου συνέπεσε με το σημαντικό έλλειμμα του προϊόντος στην ευρωπαϊκή (και την παγκόσμια) αγορά, με επακόλουθο την έντονη άνοδο των τιμών. Η ευνοϊκή αυτή συγκυρία αναμένεται να ενισχύσει σημαντικά την άνοδο του όγκου και της αξίας των εξαγωγών ελαιόλαδου της χώρας. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την περίοδο 2022/23 ο όγκος ελληνικών εξαγωγών ελαιόλαδου αναμένεται να υπερβεί το επίπεδο των 192 χιλ. τόνων, μέγεθος ιδιαίτερα αυξημένο ως προς την προηγούμενη (+40%), με ανάλογο αντίκτυπο στην αξία του προϊόντος.
Ήδη, οι εξαγωγές ελαιόλαδου της χώρας, στο σύνολο των κατηγοριών του προϊόντος, ανήλθαν το 2022 σε 175 χιλ. τόνους, αξίας 801 εκατ. ευρώ, μεγέθη σημαντικά αυξημένα σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος ως προς τον όγκο (+11%) και ιδιαίτερα ως προς την αξία (+40%) λόγω της ανόδου της μέσης τιμής εξαγωγής που ανήλθε σε 4,56 ευρώ/κιλό (+27%).
| Αξία και όγκος ελληνικών εξαγωγών ελαιόλαδου στις κυριότερες χώρες (2021-2022) |
|
Χώρες προορισμού |
2022 | 2021 | Μεταβολή 2022/21 | |||||
| Αξία | Όγκος | Μ. τιμή | Αξία | Όγκος | Μ. τιμή | Αξίας | Όγκου | |
| (1000 €) | (τόνοι) | (€/κιλό) | (1000 €) | (τόνοι) | (€/κιλό) | (%) | (%) | |
| Ιταλία | 469.252 | 110.748 | 4,24 | 330.278 | 104.300 | 3,17 | 42,1 | 6,2 |
| Γερμανία | 82.898 | 15.653 | 5,30 | 66.252 | 14.361 | 4,61 | 25,1 | 9,0 |
| ΗΠΑ | 51.574 | 10.322 | 5,00 | 40.466 | 9.628 | 4,20 | 27,4 | 7,2 |
| Ισπανία | 43.352 | 9.952 | 4,36 | 3.724 | 1.861 | 2,00 | 1.064,3 | 434,8 |
| Γαλλία | 15.537 | 2.869 | 5,42 | 12.229 | 2.428 | 5,04 | 27,1 | 18,1 |
| Ην. Βασίλειο | 12.348 | 2.374 | 5,20 | 10.604 | 2.270 | 4,67 | 16,4 | 4,6 |
| Αυστρία | 10.541 | 1.818 | 5,80 | 11.154 | 2.134 | 5,23 | -5,5 | -14,8 |
| Σουηδία | 7.737 | 1.538 | 5,03 | 6.542 | 1.556 | 4,20 | 18,3 | -1,2 |
| Καναδάς | 7.546 | 1.514 | 4,99 | 6.527 | 1.520 | 4,29 | 15,6 | -0,4 |
| Πολωνία | 7.296 | 1.402 | 5,20 | 4.874 | 989 | 4,93 | 49,7 | 41,8 |
| Λοιπές | 92.968 | 17.558 | 5,29 | 80.576 | 17.966 | 4,48 | 15,4 | -2,3 |
| Σύνολο | 801.049 | 175.747 | 4,56 | 573.226 | 159.035 | 3,60 | 39,7 | 10,5 |
Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Access2Markets, 17/5/2023)
Σημειώνεται επιπλέον ότι στο 1ο τρίμηνο του 2023 οι ελληνικές εξαγωγές ελαιόλαδου, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Eurostat (EU monthly trade, 16/5/2023), ενισχύθηκαν περαιτέρω, με όγκο 95,6 χιλ. τόνων, αξίας 495 εκατ. ευρώ, μεγέθη έντονα αυξημένα σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του προηγούμενου έτους ως προς τον όγκο (+150%) και ιδιαίτερα ως προς την αξία (+220%), μια και η μέση τιμή εξαγωγής ανήλθε σε 5,17 ευρώ/κιλό (+29%).
Ωστόσο, η συνεχής άνοδος των τιμών του ελαιόλαδου στην εγχώρια λιανική αγορά, αναμένεται να περιορίσει την κατανάλωσή του, προς όφελος άλλων φυτικών ελαίων, μια και διατίθενται σε πολύ χαμηλότερες τιμές. Στο ηλιέλαιο για παράδειγμα, που καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος των αναγκών με εισαγόμενα προϊόντα, τα οποία χρησιμοποιούνται ευρέως στη μαζική εστίαση, ιδιαίτερα στο λεγόμενο βαθύ τηγάνισμα, η μέση τιμή εισαγωγής στην Ελλάδα (1,34 ευρώ/κιλό στο 1ο τρίμηνο του 2023) παραμένει σχεδόν 4 φορές μικρότερη της αντίστοιχης εξαγωγικής τιμής στο ελαιόλαδο. Ανάλογες, ή και μεγαλύτερες αποκλίσεις τιμών υφίστανται σε εισαγόμενα προϊόντα φοινικέλαιου και υγρών κλασμάτων του στην Ελλάδα, που χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα, τη μαγειρική και τη μαζική εστίαση, με αισθητή αύξηση του όγκου (+8% στο 1ο τρίμηνο του 2023), αλλά με μειωμένη μέση τιμή εισαγωγής (1,11 ευρώ/κιλό) σε σύγκριση με την αντίστοιχη του προηγούμενου έτους (-8%).
Όπως φαίνεται, οι εξελίξεις αυτές θα οξύνουν τον ανταγωνισμό σε βάρος του ελαιόλαδου, περιορίζοντας στο διάστημα της τρέχουσας εμπορικής περιόδου το μερίδιό του στην εγχώρια αγορά φυτικών ελαίων, παρά την αναμενόμενη άνοδο του τουρισμού.