Ιωάννης Τσάκνης

Καθηγητής, Τμήμα Επιστήμης και τεχνολογίας τροφίμων, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Το ελαιόλαδο χαρακτηρίζεται από την εκλεπτυσμένη και μοναδική γεύση του. Αυτή η μοναδική γεύση και το άρωμά του οφείλεται στην ποικιλία των συστατικών που υπάρχουν σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις – τα λεγόμενα ήσσονα συστατικά του ελαιολάδου. Τα σημαντικότερα συστατικά του που είναι ωφέλιμα για την ανθρώπινη υγείας είναι τα παρακάτω:

Σκουαλένιο: παρεμβαίνει με πολύπλοκους μοριακούς μηχανισμούς στα ογκογονίδια και μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης μελανώματος στο δέρμα. Στην Ελλάδα, οι γυναίκες που λαμβάνουν υψηλή ποσότητα λιπαρών κυρίως από ελαιόλαδο, παρουσιάζουν καρκίνο του μαστού σε συχνότητα που είναι μόλις το 1/3 της αντίστοιχης συχνότητας των γυναικών στις ΗΠΑ.

Στερόλες: είναι απαραίτητο συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών και στο ελαιόλαδο έχουν αναγνωριστεί περισσότερες από 40 στερόλες, ενώ η συγκέντρωσή τους κυμαίνεται μεταξύ 113-265 mg/100 g ελαιολάδου. Οι φυτικές στερόλες μειώνουν την απορρόφηση χοληστερίνης στο έντερο και η καθημερινή πρόσληψη 2gr την ημέρα, οδηγεί σε μείωση κατά 8% της HDL και κατά 10% της LDL χοληστερίνης. Ο μηχανισμός πιθανόν αφορά την αναστολή της εντερικής απορρόφησης της χοληστερόλης. Επιπλέον, μπορεί να επηρεάζεται ο μεταβολισμός της χοληστερόλης στο ήπαρ και στο έντερο. Υπάρχουν αρκετές αναφορές για τις αντι-ογκογονικές επιδράσεις των φυτοστερολών και ειδικότερα της β-σιτοστερόλης.  Διάφοροι ερευνητές δημοσίευσαν ότι οι φυτοστερόλες και ειδικότερα η β-σιτοστερόλη, παρουσίασαν σημαντική αντικαρκινική δράση σε μορφές καρκίνου όπως του προστάτη, του εντέρου, του μαστού και του στομάχου. 

Βιταμίνη Ε: Σύμφωνα με τις συνιστώμενες, αναθεωρημένες το 2001 διαιτητικές προσλήψεις (DRI’s), οι ενήλικες θα πρέπει να λαμβάνουν 15 mg βιταμίνης Ε (ή α-τοκοφερόλης) ημερησίως. Παρόλο που το ελαιόλαδο έχει τη μικρότερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη Ε, σε σχέση με τα υπόλοιπα λάδια, διαθέτει τον υψηλότερο βιολογικό δείκτη. Βιολογικός δείκτης, είναι ο λόγος της βιταμίνης Ε προς τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα. Η βιταμίνη Ε έχει ισχυρή αντιοξειδωτική δράση και προστατεύει τον οργανισμό από τις ελεύθερες ρίζες. Η βιταμίνη Ε έχει τις παρακάτω ευεργετικές για την υγεία επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό:

Έχει προστατευτική δράση στην ανθρώπινη επιδερμίδα 

Μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στην ουροδόχο κύστη

-Προστατεύει από τον καρκίνο του προστάτη 

-Δρα ευεργετικά στο Αλτσχάιμερ:  Μια πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι όσοι παρουσίαζαν την υψηλότερη πρόσληψη της βιταμίνης, εμφάνιζαν 67% μικρότερο κίνδυνο για Αλτσχάιμερ. 

-Βοηθά στη δημιουργία ερυθρών αιμοσφαιρίων:  παράλληλα βοηθάει τον οργανισμό μας να αξιοποιήσει τη βιταμίνη Κ. 

Φαινόλες: οι φαινολικές ουσίες συμβάλλουν στη χαρακτηριστική γεύση του ελαιολάδου, που άλλοτε είναι γλυκιά και φρουτώδης και άλλοτε πικρή. Οι φαινόλες έχουν αντιφλεγμονώδεις, αντιοξειδωτικές και αντιπηκτικές ιδιότητες, οι οποίες εξηγούν τις γνωστές ευεργετικές για την υγεία επιδράσεις της Μεσογειακής Διατροφής. Το παρθένο ελαιόλαδο και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, είναι πλουσιότερα σε φαινολικές ενώσεις και ως εκ τούτου είναι καλύτερα για το καρδιαγγειακό σύστημα. Τα σημαντικά αυτά συμπεράσματα προέρχονται από Ισπανούς γιατρούς οι οποίοι εξέτασαν τη σχέση μεταξύ της συγκέντρωσης φαινολικών ενώσεων στο ελαιόλαδο και του αγγειακού συστήματος. 

Ολεοκανθάλη: Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η ολεοκανθάλη έχει την ικανότητα να θανατώσει καρκινικά κύτταρα σε λιγότερο από μία ώρα αφήνοντας ανέπαφα τα υγιή. Επίσης, προφυλάσσει από την αλτσχάϊμερ. 

Καροτενοειδή: Τα καροτενοειδή παίζουν σημαντικό ρόλο την ανθρώπινη υγεία. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι ασκούν προστατευτική δράση σε σοβαρές ανθρώπινες δυσλειτουργίες όπως είναι ο καρκίνος, οι καρδιακές παθήσεις και η εκφυλιστική ασθένεια των ματιών.  Τα τελευταία χρόνια γίνεται εντατική έρευνα για το ρόλο των καροτενοειδών, ως αντιοξειδωτικά και ως ρυθμιστές του ανοσοποιητικού συστήματος.  

Ελαιόλαδο και υγεία

Διάφορες μελέτες έδειξαν ότι το ελαιόλαδο αφομοιώνεται από τον οργανισμό σε ποσοστό που φτάνει το 98%. Εξαιτίας της μεγάλης αφομοίωσης του ελαιόλαδου, διευκολύνεται και η απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών οι οποίες περιέχονται σ’ αυτό. Περαιτέρω, έχει διαπιστωθεί ότι το ελαιόλαδο βοηθά και στην πέψη των άλλων λιπαρών υλών, γιατί διευκολύνει τις εκκρίσεις του πεπτικού συστήματος και της χολής και διεγείρει το ένζυμο παγκρεατική λιπάση. Το ελαιόλαδο ευνοεί επίσης το μεταβολισμό της ενδογενούς χοληστερόλης. Επίσης στο έντερο, το ελαιόλαδο αυξάνει την απορρόφηση ασβεστίου και ως εκ τούτου μπορεί να ελαττώσει την οστεοπόρωση. Δύο κουταλιές του φαγητού όταν λαμβάνονται το πρωί με άδειο στομάχι φαίνεται να έχουν θετική επίδραση στη χρόνια δυσκοιλιότητα για αυτό και οι αρχαίοι Έλληνες είχαν τη συνήθεια της κατανάλωσης 1-2 κουταλιών ελαιολάδου κάθε πρωί. 

Άλλη μελέτη έδειξε ότι το ελαιόλαδο έχει ικανοποιητική επίδραση στην απλή, χρόνια δυσκοιλιότητα. Σε περιπτώσεις δυσπεψίας οφειλόμενες σε χολοκυστοπάθεια, το ελαιόλαδο βοηθά στην βελτίωση όχι μόνο του μυϊκού τόνου και της χοληδόχου κύστης, αλλά και της πεπτικής λειτουργίας μετά το γεύμα, επειδή ενισχύει την γαλακτωματοποιητική δράση της χολής. 

Ελαιόλαδο και παιδική ηλικία: Το ελαιόλαδο παίζει βασικό ρόλο στην ανάπτυξη του εμβρύου κατά τη διάρκεια της κύησης. Επίσης, διάφορες μελέτες έδειξαν ότι η μεταγενέθλια ανάπτυξη στα βρέφη που οι μητέρες τους κατανάλωναν ελαιόλαδο κατά τη διάρκεια της κύησης είναι καλύτερη, σε σχέση με το ύψος, το βάρος, τη συμπεριφορά και τα ψυχοκινητικά αντανακλαστικά. Τέλος, τα καροτενοειδή του ελαιολάδου προσφέρουν ενισχυμένη προστασία από λοιμώξεις στο βρέφος. Συμπερασματικά το ελαιόλαδο, παρέχει ένα μεγάλο μέρος των  θρεπτικών συστατικών που χρειάζεται για την ανάπτυξή του ένα βρέφος. 

Ελαιόλαδο και γήρανση: Μια διατροφή υπερβολικά πλούσια σε πολυακόρεστα λιπαρά οξέα μπορεί να προκαλέσει υπεροξείδωση στον ανθρώπινο οργανισμό με παράλληλη αλυσιδωτή αντίδραση των ελεύθερων ριζών, αλλά το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε αντιοξειδωτικές ουσίες, οι οποίες μπλοκάρουν τις ελεύθερες ρίζες. Τέλος, το ελαιόλαδο έχει ελαφρά καθαρτική δράση, συμβάλλοντας έτσι στην ανακούφιση της δυσκοιλιότητας που αποτελεί συχνό φαινόμενο στην εποχή μας. Το ελαιόλαδο λοιπόν μπορεί να καταναλώνεται σε μεγάλες ποσότητες, μαγειρεμένο ή κατά προτίμηση ωμό, ώστε να διατηρεί ακέραιες τις βιταμίνες και τις αντιοξειδωτικές του ουσίες. 

Ελαιόλαδο και καρδιαγγειακό σύστημα: Ερευνητές από το Τμήμα Κλινικής και Πειραματικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Νάπολης συνόψισαν τα αποτελέσματα διαφόρων ερευνών γύρω από τη σχέση του ελαιολάδου στη Μεσογειακή Διατροφή με τους παράγοντες επικινδυνότητας για τη στεφανιαία νόσο. Όλες οι έρευνες έδειξαν ότι η Μεσογειακή Διατροφή με τη μεγάλη περιεκτικότητα σε ελαιόλαδο, σύνθετους υδατάνθρακες, φυτικές ίνες, λαχανικά και φρούτα είναι ιδιαίτερα ενδεδειγμένη για τη βελτίωση όλων των βασικών παραγόντων επικινδυνότητας για τη στεφανιαία νόσο, όπως η αντίσταση στην ινσουλίνη, τα επίπεδα λιπιδίων στο ορό και η πίεση του αίματος. Το ελαιόλαδο δρα απαγορευτικά στο σχηματισμό αθηρωματικών πλακών στα αρτηριακά τοιχώματα, οι οποίες επιφέρουν τα εμφράγματα της στεφανιαίας αρτηρίας.  

Ελαιόλαδο και Διαβήτης: Διάφορες έρευνες έδειξαν ότι τα μονοακόρεστα λιπαρά οξέα του ελαιολάδου έχουν υπογλυκαιμική δράση, η οποία πιθανόν να οφείλεται στην επιβράδυνση της γαστρικής εκκένωσης, εμποδίζοντας έτσι την απότομη αύξηση της γλυκόζης στο αίμα. Επίσης, το ελαιόλαδο σε αντίθεση με τα σύμπλοκα σάκχαρα δεν επιφέρει μεταβολές στο γλυκαιμικό δείκτη. Επομένως οι διαβητικοί που δεν χρησιμοποιούν ινσουλίνη πρέπει να προτιμούν μια διατροφή πλούσια σε μονοακόρεστα λιπαρά οξέα. 

Ελαιόλαδο και αρτηριακή πίεση: Η ευεργετική επίδραση του ελαιολάδου στα επίπεδα της χοληστερόλης στο αίμα είναι γνωστή. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα έρευνας που δημοσιεύτηκε από το Τμήμα Κλινικής Πειραματικής Ιατρικής και το Τμήμα Βιοχημείας και Ιατρικής Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Frederico ΙΙ στη Νάπολη της Ιταλίας, το ελαιόλαδο εκτός από το ότι μπορεί να συμβάλει στη μείωση της αρτηριακής πίεσης, μπορεί επίσης να συμβάλει και στη μείωση της ανάγκης για λήψη αντιυπερτασικών φαρμάκων σε ασθενείς με ήπια ή μέτρια υπέρταση.

Ελαιόλαδο και καρκίνος: Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, η κατανάλωση ελαιόλαδου φαίνεται να προστατεύει από την εκδήλωση καρκίνου του παχέος εντέρου, ο οποίος αποτελεί μια συχνή μορφή καρκίνου σε πολλές δυτικές χώρες και πιθανώς οφείλεται σε διατροφικούς παράγοντες.

Ελαιόλαδο και μακροζωία

Οι επιστημονικές ενδείξεις για τα οφέλη του ελαιολάδου δεν περιορίζονται στη στεφανιαία νόσο, την υπέρταση, τη θρόμβωση, το διαβήτη και την παχυσαρκία, η υψηλή του περιεκτικότητα σε αντιοξειδωτικές ουσίες φαίνεται να συμβάλλει σημαντικά στην επίδραση της Μεσογειακής Διατροφής στη μακροζωία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής είναι μεγαλύτερη στην Ιταλία και την Ελλάδα από ότι στη βόρεια Ευρώπη, παρά το σταθερά μεγαλύτερο αριθμό καπνιστών. 

Συνοπτικά το ελαιόλαδο υπερέχει των άλλων φυτικών λαδιών στην ανθρώπινη διατροφή, γιατί έχει τα παρακάτω πλεονεκτήματα:

  • Αφομοιώνεται σε μεγάλο ποσοστό από τον οργανισμό προκαλώντας αίσθημα κορεσμού.
  • Βελτιώνει την λειτουργία του στομάχου και του εντέρου.
  • Έχει αποτελεσματική χολαγωγό δράση βοηθώντας έτσι στη λειτουργία των χοληδόχων πόρων.
  • Περιέχει τα απαραίτητα λιπαρά οξέα για την ανάπτυξη νεογνών και βρεφών.
  • Λόγω των αντιοξειδωτικών του μπορεί να προλαμβάνει διάφορες ασθένειες που είναι αποτέλεσμα της γήρανσης.
  • Βελτιώνει το λιπιδαιμικό προφίλ (χαμηλότερη LDL και τριγλυκερίδια με αύξηση στη σταθερότητα της HDL), μειώνοντας τον κίνδυνο αθηρωματοσκλήρωσης.
  • Λόγω των μονοακόρεστων λιπαρών του οξέων αποτελεί την ιδανική πηγή λιπαρών στη δίαιτα των ασθενών από διαβήτη.
  • Παρέχει προστατευτική δράση έναντι των συμπτωμάτων της ρευματοειδούς αρθρίτιδας.
  • Λόγω των πολυφαινολών του μπορεί να μειώνει τα επίπεδα της πίεσης του αίματος (αρτηριακή πίεση).
  • Προλαμβάνει πολλά είδη καρκίνου, όπως καρκίνο του μαστού, του παχέος εντέρου, του προστάτη, του οισοφάγου κ.α.
  • Βελτιώνει τη λειτουργία του ενδοθηλίου.
  • Μειώνει τον κίνδυνο προσβολής από καρδιαγγειακές νόσους (π.χ. της στεφανιαίας νόσου).
  • Μειώνει την πιθανότητα προσβολής από Αλτσχάιμερ.
  • Είναι ένα όπλο υπέρ της μακροζωίας.