Στέφανος Κομνηνός
Ιδρυτικός Εταίρος Netrino, Αναλυτής Αγοράς
Πάγια και το τελευταίο διάστημα ακόμη πιο έντονη είναι η δέσμευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, να προστατεύσει την υγεία και την πληροφόρηση των καταναλωτών με τη θέσπιση ενός νέου βιώσιμου πλαισίου επισήμανσης που να αντικατοπτρίζει τη στροφή προς ένα νέο σύστημα τροφίμων. Με τη στρατηγική Farm to Fork, η Επιτροπή στοχεύει στην προώθηση της βιώσιμης κατανάλωσης τροφίμων και στη διευκόλυνση της στροφής σε υγιεινές, βιώσιμες δίαιτες, θεσπίζοντας ένα σύνολο νομοθετικών προτάσεων για την επιβολή κανόνων για παραπλανητικές πληροφορίες.
Στο πλαίσιο αυτό, προκρίθηκε από τη Γαλλία σε πρώτη φάση ένα μοντέλο αξιολόγησης των τροφίμων στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας, με χρωματικό και αλφαβητικό κώδικα που στηρίζεται σε τέσσερις βασικούς δείκτες / ποσοστό στα 100 ml ή gr για την παρουσία λίπους, ζάχαρης, αλατιού και φυτικών ινών. Το Nutri-Score κατατάσσει τα τρόφιμα από -15 για τα πιο υγιεινά προϊόντα έως +40 για εκείνα που είναι λιγότερο υγιεινά. Με βάση αυτή τη βαθμολογία, το προϊόν λαμβάνει ένα γράμμα με αντίστοιχο κωδικό από σκούρο πράσινο (A) έως σκούρο κόκκινο (F).
Για την υποστήριξη του συστήματος, διαμορφώθηκε ένα ισχυρό μέτωπο πολιτικής και επιστημονικής πίεσης προς τις Ευρωπαϊκές αρχές, με τη συμμετοχή και δύο μεγάλων Μεσογειακών χωρών, της Γαλλίας και της Ισπανίας (αρχικά), όπου η πρώτη πρωτοστάτησε για την πρώιμη, εθελοντική εφαρμογή του συστήματος, με τη συμφωνία μεγάλων βιομηχανιών και λιανεμπόρων τροφίμων, όπως η Nestle, η Danone και η Auchan. Στο πλαίσιο αυτού, λειτουργούν ήδη 2 Επιτροπές διακρατικής εκπροσώπησης, μία οργανωτική – συντονιστική (steering committee) και μία επιστημονική (scientific committee), στις οποίες συμμετέχουν εκπρόσωποι των αρμοδίων Αρχών των Κρατών – Μελών που τάσσονται υπέρ του Nutriscore, όπως και επιφανείς επιστήμονες Δημόσιας Υγείας, Διατροφικής Επιδημιολογίας και Διατροφής, με επικεφαλής το Γάλλο καθηγητή κ. Serge Hercberg από το INSERM και το Παν/μιο Paris 13 Nord. Το παραπάνω consortium διαθέτει επίσης μία πλατφόρμα εγγραφής και απόκτησης του δικαιώματος χρήσης του logo του Nutriscore από οποιαδήποτε επιχείρηση παραγωγής τροφίμων θελήσει να εφαρμόσει το νέο σύστημα εθελοντικά, μέσω απλουστευμένης ψηφιακής διαδικασίας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζήτησε από την EFSA, την έκδοση επιστημονικής γνωμοδότησης επί του θέματος, με καταληκτική ημερομηνία τον Μάρτιο του 2022, με στόχο την ολοκλήρωση της αναθεώρησης του Κανονισμού έως το τέλος του 2022. Στο πλαίσιο αυτό, η EFSA διαβουλεύτηκε με τους άμεσα ενδιαφερόμενους κρατικούς, κοινωνικούς και επιστημονικούς φορείς και εξέδωσε μια μάλλον ουδέτερη γνωμοδότηση, αναφερόμενη κυρίως στα απαραίτητα κριτήρια για τη διατροφική αξιολόγηση ενός τρόφιμου.
Γιατί είναι προβληματικό το σύστημα
Το προτεινόμενο σύστημα Nutriscore, κατηγοριοποιεί τα τρόφιμα σε 5 κατηγορίες, με μία απλουστευτική, αλγοριθμική μέθοδο που:
- λαμβάνει υπόψη μόνο ορισμένα από τα χαρακτηριστικά και πιο συγκεκριμένα τις θερμίδες, την ποσότητα λίπους, την ποσότητα κορεσμένου λίπους και την περιεκτικότητα σε αλάτι και σε σάκχαρα, χωρίς να αξιολογείται συνολικά το διατροφικό προφίλ του τρόφιμου.
- υπολογίζει τη διατροφική αξία στα 100 γραμμάρια και όχι ανά μερίδα ή ποσοστό ημερήσιας κάλυψης αναγκών,
- δεν λαμβάνει υπόψη την ποσοτική συμμετοχή του κάθε τρόφιμου στην ημερήσια πρόσληψη συνολικά, αλλά ούτε και στην συχνότητα κατανάλωσης σε εβδομαδιαία ή μηνιαία βάση. Με τον τρόπο αυτό, τρόφιμα τα οποία παραδοσιακά καταναλώνονται σε αραιά χρονικά διαστήματα μπορεί να ενοχοποιούνται με χαμηλότερο score, ενώ άλλα, καθημερινής κατανάλωσης και μετά από υπερεπεξεργασία, στην οποία ήδη επιδίδεται η βιομηχανία τροφίμων, να επισημαίνονται ως υγιεινότερα. Είναι χαρακτηριστικά τα παραδείγματα κατάταξης στην ίδια κατηγορία ανεπεξέργαστων προϊόντων ενός συστατικού, πχ ελαιόλαδου, με άλλα, όπως η “cola” light, ή το ketchup (κατ. C).
- δεν λαμβάνει υπόψη η περιεκτικότητα σε ωφέλιμα συστατικά, όπως είναι οι βιταμίνες, τα ιχνοστοιχεία, τα αντιοξειδωτικά, τα ωμέγα-3 και ωμέγα-6 λιπαρά οξέα καθώς και πληθώρα άλλων βιοενεργών συστατικών. Με τη χρήση αυτού του φαινομενικά απλού και εύληπτου συστήματος σήμανσης όμως, υποτιμώντας πολλά προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας.
- δεν λαμβάνει υπόψη ότι ορισμένα τρόφιμα χρησιμοποιούνται ως συστατικά για την παρασκευή άλλων τροφίμων.
Η σύγκρουση
Οι πρώτες αντιδράσεις διατυπώθηκαν από χώρες του Ευρωπαϊκού νότου, όπως η Ιταλία, η Ελλάδα, η Κύπρος, με την αιτιολογία ότι το προτεινόμενο σύστημα υποχρεωτικής εμπρόσθιας επισήμανσης αδικεί κατάφορα τα προϊόντα Μεσογειακής διατροφής, θέτει σε κίνδυνο τους αγροδιατροφικούς τομείς και την βιωσιμότητα παραδοσιακών μοντέλων διατροφής, αλλά και από άλλες χώρες, όπως η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Λάτβια και η Ρουμανία. Οι αντιρρήσεις εκφράστηκαν τόσο μέσω ερωτήσεων Ελλήνων και Ιταλών Ευρωβουλευτών, αλλά και Ενώσεων Ισπανών παραγωγών, όσο και σε ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στις 13-12-2019.
Στην ίδια κατεύθυνση ήταν και η υπερψήφιση πρότασης από την Επιτροπή Εσωτερικής Αγοράς, Καταναλωτών και Εμπορίου της ΕΕ, με πρωτοβουλία Ελλήνων Ευρωβουλευτών, που προβλέπει την εξαίρεση των προϊόντων ΠΟΠ/ΠΓΕ και ΕΠΙΠ, όπως και του ελαιολάδου, από την εφαρμογή ενός υποχρεωτικού, πανευρωπαϊκού συστήματος εμπρόσθιας επισήμανσης, στο πλαίσιο της προσεχούς τροποποίησης των απαιτήσεων του Κανονισμού 1169/2011, σχετικά με την επισήμανση και τους διατροφικούς ισχυρισμούς των τροφίμων.
Κλιμακώνοντας την αντίδραση αυτή, πέντε χώρες της ΕΕ (Ιταλία, Ελλάδα, Ρουμανία, Κύπρος και Ουγγαρία) ζήτησαν την επανατοποθέτηση του ερωτήματος της διατροφικής ενημέρωσης σε άλλη βάση.
Την ίδια στιγμή και δεδομένου ότι ήδη κυκλοφορούν προϊόντα με τη συγκεκριμένη αξιολόγηση, έπειτα από προσφυγή κλαδικών συνδέσμων, η Ιταλική Επιτροπή Ανταγωνισμού (πυλώνας αθέμιτου ανταγωνισμού), καταδίκασε την αναγραφή της σήμανσης ως παραπλανητικής (επειδή όμως -ακόμη- δεν είναι υποχρεωτική).
Στην Ελλάδα
Ανταποκρινόμενη στο αίτημα της Κομισιόν για απόψεις των χωρών μελών, το ΥΠΑΑΤ απευθύνθηκε για απόψεις στον ΕΦΕΤ και συγκροτήθηκε ειδική επιστημονική επιτροπή υπό τον Πρόεδρο κο Αντώνιο Ζαμπέλα.
Παράλληλα, το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθήνας (Β.Ε.Α.), ανέλαβε το συντονισμό μιας μεγάλης «Πρωτοβουλίας για ένα αποτελεσματικό σύστημα διατροφικής εκπαίδευσης», στην οποία συμμετέχουν η Κεντρική Ένωση Επιμελητηρίων, η Γ.Σ.Ε.Β.Ε.Ε., 13 Παραγωγικοί φορείς – Σύνδεσμοι, καταναλωτικές οργανώσεις, με στόχο την υιοθέτηση στρατηγικής, για την ορθή ενημέρωση των καταναλωτών, σχετικά με την υγιεινή διατροφή, αλλά, κυρίως και άμεσα, τη διαμόρφωση μιας ενιαίας εθνικής θέσης, προκειμένου να αποτραπεί η εφαρμογή ενός παραπλανητικού συστήματος αξιολόγησης, όπως θεωρείται ότι είναι, το «Nutri – score».
Η Πρωτοβουλία οργάνωσε συνάντηση με την Ελληνική Επιτροπή Ανταγωνισμού, εκθέτοντας το πρόβλημα της ύπαρξης συσκευασιών που χρησιμοποιούν παραπλανητικά τη σήμανση Nutriscore και στην Ελλάδα, ζητώντας τρόπους παρέμβασης. Της προτάθηκε η παραπομπή του θέματος στον ΕΦΕΤ όπως και έγινε χωρίς να έχει δοθεί απάντηση. Επίσης, συζητήθηκε η προσφυγή σε επίπεδο Κομισιόν στις δυο Γενικές Διευθύνσεις Εσωτερικής Αγοράς και Ανταγωνισμού.
Επιπλέον απαντώντας στα ευρήματα της μελέτης που δημοσίευσε η επιστημονική επιτροπή, η Πρωτοβουλία, με επιστολή στον Υπουργό, εκθέτοντας τα κενά και τις αντιφάσεις της, ζήτησε την πραγματοποίηση νέας ολοκληρωμένης έρευνας πεδίου.
Επόμενα βήματα
Όπως φαίνεται, η συζήτηση που άνοιξε στην Ευρώπη, είχε αποτελέσματα. Στα μέσα του Οκτωβρίου, η κ. Claire Bury, αναπληρώτρια διευθύντρια της DG SANTE (Γενική Διεύθυνση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής) για θέματα Υγείας και Ασφάλειας Τροφίμων, διευκρίνισε ότι εντέλει, το Nutriscore δεν θα αποτελέσει τη βάση συζήτησης ως κοινοτικό σύστημα διατροφικής επισήμανσης τροφίμων. Αντιθέτως, εξετάζονται τα πλεονεκτήματα όλων των εναλλακτικών ή προτεινόμενων σχημάτων.
Υπέρτατος σκοπός όλων μας, είναι η ορθή διατροφή των πολιτών, που θα στηρίζεται σε ένα σύστημα ολοκληρωμένης και όχι μονομερούς εκπαίδευσης και ενημέρωσης. Στην κατεύθυνση αυτή, παραγωγοί, διατροφολόγοι και καταναλωτικές οργανώσεις, οφείλουμε να συνεργαστούμε σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, για τη δημιουργία μιας νέας διατροφικής στρατηγικής. Μέρος αυτής, είναι και η επισήμανση των τροφίμων, ενιαία και υποχρεωτική – η οποία πρέπει να βελτιώνει και όχι να συσκοτίζει την ενημέρωση των καταναλωτών, για απόκτηση υγιεινότερων διατροφικών συνηθειών.