Το Ελαιόλαδο στην υγεία των παιδιών

Τώνια Βασιλάκου, Καθηγήτρια, Τμήμα Πολιτικών Δημόσιας Υγείας, Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής

Η ανάπτυξη και οι λειτουργικές αλλαγές που συμβαίνουν κατά την παιδική ηλικία απαιτούν και αντίστοιχη πρόσληψη ενέργειας και θρεπτικών συστατικών. Το παιδί χρειάζεται ενέργεια και θρεπτικά συστατικά προκειμένου να διατηρήσει τις φυσιολογικές λειτουργίες του οργανισμού, να αναπτυχθεί, να ανταποκριθεί στις καθημερινές σωματικές δραστηριότητες, να αναπληρώσει τις “φθορές”, με παραγωγή νέων κυττάρων και να δημιουργήσει αποθέματα στον οργανισμό για διάφορα θρεπτικά συστατικά.

Οι ανάγκες σε λιπαρά κατά την δεύτερη βρεφική και την πρώιμη παιδική ηλικία είναι αυξημένες λόγω των διεργασιών της ανάπτυξης του σώματος, αλλά και για να καλυφθούν οι αυξημένες απαιτήσεις του οργανισμού σε ενέργεια.  Για τα βρέφη και τα μικρότερα παιδιά (ηλικίας 7 μηνών-3 ετών) η πρόσληψη λίπους συστήνεται να φτάνει έως το 40% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης (η πλειονότητα των οργανισμών συστήνει πρόσληψη από 35 έως 40% της ενεργειακής πρόσληψης). Για τα μεγαλύτερα παιδιά η συνιστώμενη πρόσληψη λίπους είναι χαμηλότερη και κυμαίνεται σε ποσοστά 20-35% της ενεργειακής πρόσληψης.

Οι συστάσεις των διεθνών οργανισμών συγκλίνουν στην κατανάλωση όσο το δυνατόν μικρότερης ποσότητας κορεσμένων και trans λιπαρών οξέων. Το μεγαλύτερο ποσοστό προσλαμβανόμενου λίπους θα πρέπει να προέρχεται από πηγές πλούσιες σε πολυακόρεστα και μονοακόρεστα λιπαρά οξέα. Γενικά συστήνεται η αποφυγή της κατανάλωσης ζωικού λίπους και η αντικατάστασή του από φυτικά έλαια. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με τις αρχές της μεσογειακής διατροφής, τα λιπαρά ψάρια, οι ανάλατοι ξηροί καρποί και σπόροι και το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, αποτελούν τα κύρια τρόφιμα από τα οποία τα παιδιά και οι έφηβοι, όπως και οι ενήλικες, θα πρέπει να προσλαμβάνουν τα «καλά» λιπαρά.

Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο αποτελεί βασικό συστατικό της παραδοσιακής Μεσογειακής Διατροφής:

Πυραμίδα Μεσογειακής Διατροφής

Serra-Majem L et al, 2020

Με την κατανάλωση κατάλληλων για την ηλικία τους ποσοτήτων ελαιολάδου, τα παιδιά προσλαμβάνουν:

• Ενέργεια (1 g λίπους αποδίδει 9 Kcal)
• μονοακόρεστα λιπαρά οξέα (κυρίως ελαϊκό οξύ)
• λιποδιαλυτές βιταμίνες, κυρίως Ε & K και προβιταμίνη Α
• πληθώρα αντιοξειδωτικών ουσιών (πολυφαινόλες κ.α.). Τα κύρια φαινολικά συστατικά στα οποία αποδίδονται οι ευεργετικές επιδράσεις του εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου είναι η υδροξυτυροσόλη, η τυροσόλη και η ελευρωπαϊνη.
  • ελαιοκανθάλη (φυσικό αντιφλεγμονώδες)

Αναφορικά με το βιολογικό ρόλο του ελαιολάδου, αποτελεί την κύρια λιπαρή ουσία της Μεσογειακής Διατροφής, είναι εύπεπτο, συμβάλλει στην υγεία των κυτταρικών μεμβρανών και των ιστών, προστατεύει την καρδιαγγειακή υγεία από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ανθρώπου, ενώ τα συστατικά του και συγκεκριμένα το ελαϊκό οξύ, η βιταμίνη Ε, η προβιταμίνη Α οι πολυφαινόλες κ.α. δρουν ευεργετικά ως προς την απορρόφηση του ασβεστίου και της βιταμίνης D και τη βελτίωση της λειτουργίας του γαστρεντερικού συστήματος στα παιδιά.

Τα οφέλη της κατανάλωσης ελαιολάδου στο πλαίσιο της Μεσογειακής Διατροφής για την υγεία περιλαμβάνουν τη βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης υπέρτασης, την πρόληψη και αντιμετώπιση του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2, τη βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος, την πρόληψη του οξειδωτικού stress, την πρόληψη της οστεοπόρωσης, τη βελτίωση της λειτουργίας του γαστρεντερικού συστήματος (πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκοιλιότητας και κολικών στα βρέφη), τη μείωση του κινδύνου για νευροεκφυλιστικές νόσους, ενώ έχει αντιφλεγμονώδεις, αντιμικροβιακές και αντικαρκινικές  ιδιότητες.

Το ελαιόλαδο στην βρεφική και εφηβική διατροφή

Έχει βρεθεί ότι οι γυναίκες που ακολουθούσαν στην εγκυμοσύνη μεσογειακή διατροφή (η οποία περιλάμβανε φρούτα, λαχανικά, καρπούς, σπόρους, ψάρια και θαλασσινά, εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και γαλακτοκομικά) είχαν χαμηλότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν επιλόχεια κατάθλιψη.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο έχει επιγενετική δράση, δηλαδή παιδιά μητέρων που κατανάλωναν επαρκείς ποσότητες εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου στην εγκυμοσύνη είχαν μειωμένες πιθανότητες να εμφανίσουν αναπνευστικά προβλήματα, όπως ο συριγμός, κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής τους.

Το ελαιόλαδο κατέχει σημαντικό ρόλο στην υγεία και την ομαλή ανάπτυξη των βρεφών και των παιδιών και συμβάλλει στη σωστή ανάπτυξη των οστών και του εγκεφάλου. Η κατανάλωση εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου έχει βρεθεί ότι μπορεί να μειώσει την οξειδωτική βλάβη στον εγκέφαλο σε ποντίκια και να αυξήσει την έκφραση του γονιδίου του νευροτροφικού παράγοντα του εγκεφάλου που σχετίζεται με την προστασία των νευρώνων, την πλαστικότητα, την ανάπτυξη και την επιδιόρθωση φθορών στον εγκέφαλο. Το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο λόγω της περιεκτικότητάς του σε ελαιοκανθάλη δρα προστατευτικά κατά των φλεγμονωδών νοσημάτων, ακόμη και στην πρώιμη παιδική ηλικία.

Εκτός από τις ευεργετικές ιδιότητες του ελαιολάδου σε σχέση με την υγεία, η χρήση του ελαιολάδου βελτιώνει τις οργανοληπτικές ιδιότητες των τροφίμων, συμβάλλει στην αύξηση της κατανάλωσης ωμών λαχανικών, χόρτων και άλλων υγιεινών τροφίμων όπως οσπρίων, και μαγειρεμένων λαχανικών (π.χ. λαδερών), μπορεί να χρησιμοποιηθεί αντί άλλων λιπιδίων στην παρασκευή τροφίμων, όπως παραδοσιακές πίτες, κέικ κ.α. που μπορούν να αποτελέσουν ένα υγιεινό κολατσιό για τα παιδιά και με τους παραπάνω τρόπους συμβάλλει στην ισορροπημένη διατροφή και στη μεγαλύτερη συμμόρφωση με τη Μεσογειακή Διατροφή.

Συστάσεις για την κατανάλωση ελαιολάδου

Στην εγκυμοσύνη και στο θηλασμό συστήνεται η θηλάζουσα να καταναλώνει επαρκείς ποσότητες λίπους, κυρίως ως εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο.

Κατά τη μετάβαση του βρέφους από το μητρικό γάλα στις στερεές τροφές, μετά τους 6 πρώτους μήνες της ζωής, συστήνεται να χρησιμοποιείται εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο στις σούπες και στους χυλούς. Εκτός από την καθημερινή χρήση εξαιρετικού παρθένου ελαιολάδου στις σαλάτες και τα μαγειρεμένα φαγητά των παιδιών, συστήνεται να επιλέγονται για τη διατροφή τους τρόφιμα πλούσια σε ακόρεστα λιπαρά και να αποφεύγονται τα κορεσμένα λιπαρά, όπως είναι το ζωικό βούτυρο και τα λοιπά ζωικά λιπαρά.

Δεδομένου ότι το ελαιόλαδο είναι μια πλούσια σε ενέργεια τροφή, συστήνεται η κατανάλωσή του να γίνεται με μέτρο, σύμφωνα με τις συστάσεις, προς αποφυγή της αύξησης του σωματικού βάρους στα παιδιά και του εφήβους. Ωστόσο, δεν έχει βρεθεί συσχέτιση μεταξύ της Μεσογειακής Διατροφής και του κινδύνου αύξησης του σωματικού βάρους. Η παραδοσιακή Μεσογειακή Διατροφή χαρακτηρίζεται από το μέτρο και τη λιτότητα.

Τα ερευνητικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι η διατροφή των παιδιών και των εφήβων τα τελευταία χρόνια έχει απομακρυνθεί από τις αρχές της Μεσογειακής Διατροφής. Σε αυτό το πλαίσιο συστήνεται να αποφεύγεται η κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων, τυποποιημένων τροφίμων, τα οποία συνήθως περιέχουν κορεσμένα και trans λιπαρά οξέα και να προάγεται η κατανάλωση υγιεινών, φυσικών τροφών. Συστήνεται η αντικατάσταση των υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων με φυσικά και σπιτικά παρασκευασμένα τρόφιμα στην παρασκευή των οποίων θα χρησιμοποιείται το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο. Στα εγκεκριμένα από το Υπουργείο Υγείας διαιτολόγια για τους δημόσιους και ιδιωτικούς παιδικούς και βρεφονηπιακούς σταθμούς (ΦΕΚ 3758/2017) και στις διατάξεις για τα τρόφιμα που επιτρέπεται να πωλούνται στα σχολικά κυλικεία (ΦΕΚ 2135/2013 και 2800/2013) τα παραπάνω έχουν ληφθεί υπόψη και το ελαιόλαδο κατέχει σημαντική θέση σε αυτά.

Συμπερασματικά, το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο αποτελεί κυρίαρχο συστατικό της παραδοσιακής Μεσογειακής Διατροφής, το οποίο παρέχει πολλά οφέλη για την υγεία, και θα πρέπει να χρησιμοποιείται σύμφωνα με τις συστάσεις από άτομα κάθε ηλικίας, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών και των εφήβων. Απαιτούνται συντονισμένες δράσεις για την αύξηση της υιοθέτησης της Μεσογειακής Διατροφής από τα παιδιά, τους εφήβους και τους νέους.