Τα αποτελέσματα των δύο (2) πρώτων ετών δράσης του πρωτοποριακού και καινοτόμου επιστημονικού Προγράμματος Κοινοτικής χρηματοδότησης (HORIZON 2020) με τον διακριτικό τίτλο «GEN4OLIVE» παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια τριήμερου συνεδρίου, στις 21-23 Σεπτεμβρίου 2022, στο Ρέντε της Ιταλίας. Στη συνάντηση συμμετείχαν, από την Ελλάδα, ο κος Γιώργος Οικονόμου Εκτελεστικός Διευθυντής και Μέλος ΔΣ της ΦΙΛΑΙΟΣ, ως εμπειρογνώμων – οικονομολόγος και ο ερευνητής του Ινστιτούτου Ελιάς, Υποτροπικών και Αμπέλου του ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ Γιώργος Κουμπούρης. Στο έργο συμμετέχει επίσης η Ένωση Φυτωριούχων Ελλάδας – ΕΦΕ με τον Πρόεδρό της Σωτήρη Σαλή και τον Αντιπρόεδρο Κωνσταντίνο Μπακασιέτα.
Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε, στο συνέδριο, στη μελέτη που συντονίζει ο ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και προσδιορίζει την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στους ελαιώνες της Μεσογείου χρησιμοποιώντας στοιχεία από τις 5 μεγαλύτερες Συλλογές Ποικιλιών Ελιάς του κόσμου που βρίσκονται στην Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Τουρκία και Μαρόκο.
Στο «GEN4OLIVE» συμμετέχουν 16 πανεπιστημιακοί και ερευνητικοί φορείς από 7 χώρες, με την καθοδήγηση του Διεθνούς Συμβουλίου Ελαιοκομίας και του Παγκόσμιου Οργανισμού Γεωργίας και Τροφίμων, επιδιώκοντας την επιτάχυνση της κινητοποίησης των Γενετικών πόρων ελιάς, καθώς και η ανάδειξη – προώθηση προ-βελτιωτικών δραστηριοτήτων.
Ειδικότερα, με το έργο που ξεκίνησε το 2020 και θα ολοκληρωθεί το 2024, θα επιτευχθεί:
- ο χαρακτηρισμός περίπου 700 καλλιεργήσιμων ποικιλιών και 1.000 άγριων και αρχαίων γενοτύπων, από το σύνολο της λεκάνης της Μεσογείου.
- η ανάπτυξη έξυπνων εργαλείων Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνίας, με σκοπό να καταστήσουν τους Γενετικούς Πόρους πιο προσιτούς στους τελικούς χρήστες.
- η αύξηση και βελτίωση της συμμετοχής βελτιωτών, φυτωριούχων και καλλιεργητών, μέσω δύο ανοιχτών προκηρύξεων για την υποστήριξη προ-βελτιωτικών δραστηριοτήτων.
Ο Γενικός στόχος του GEN4OLIVE θα επιτευχθεί μέσω μίας προσέγγισης πολλαπλών παραγόντων, όπως:
- η ανάπτυξη εύκολων στη χρήση εργαλείων για την αξιοποίηση των πληροφοριών που συλλέγηκαν διαμέσου ενός έξυπνου, φιλικού προς το χρήστη περιβάλλοντος, το οποίο θα εφαρμόσει τις τεχνικές των μεγάλων δεδομένων και της μηχανικής εκμάθησης/νοημοσύνης.
- η συμμετοχή των Μικρομεσαίων επιχειρήσεων, διαμέσου της προώθησης συγκεκριμένων προσκλήσεων και της οικονομικής τους υποστήριξης.
Στους πιο εξειδικευμένους στόχους περιλαμβάνονται:
- η ενίσχυση της αξιοποίησης των Γενετικών Πόρων διαμέσου διάθεσης εναρμονισμένων πρωτοκόλλων, του προσδιορισμού των αναγκών των τελικών χρηστών και της σύνδεσης με άλλα έργα.
- η ενίσχυση της διατήρησης, αξιολόγησης και χρήσης των Γενετικών Πόρων για την βελτίωση της ελιάς και την δημιουργία νέων ποικιλιών.
- η αξιοποίηση της διαθέσιμης πληροφορίας μέσω ανάπτυξης ενός έξυπνου και φιλικού προς το χρήστη περιβάλλοντος.
- η προαγωγή της συμμετοχής των ΜΜΕ στις προ-βελτιωτικές δραστηριότητες.
- η ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ φορέων, μέσω συν-δημιουργίας, ανάπτυξης ικανοτήτων και διαμοιρασμού των αποτελεσμάτων.
Προκλήσεις
Η κλιματική αλλαγή και οι αναδυόμενες ασθένειες απειλούν την ελαιοπαραγωγή. Η γενετική διάβρωση αποτελεί υψηλό κίνδυνο, καθώς μόνο το 5% των ποικιλιών ελιάς που είναι διαθέσιμες στις χώρες καλλιέργειας ελιάς παγκοσμίως, είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμες.
Οι γενετικοί πόροι της ελιάς θα μπορούσαν να προσφέρουν μία λύση, αλλά παραμένουν ανεκμετάλλευτοι λόγω της περιορισμένης ανάπτυξης των δραστηριοτήτων παραγωγής προ-βελτιωτικού υλικού και της έλλειψης συνεργασίας μεταξύ των τραπεζών γενετικού υλικού και των καλλιεργητών/φυτωριούχων/βελτιωτών.
Το 95% των Ποικιλιών ελιάς παραμένουν ανεκμετάλλευτες και αχρησιμοποίητες, ενώ συντηρούνται μόνο στις Τράπεζες Γενετικού Υλικού.
Η πραγματική γενετική διάβρωση βρίσκεται εδώ! Αυτές οι ποικιλίες μπορούν να παραμείνουν αδρανείς αν δεν αξιοποιηθούν από συγκεκριμένες ενέργειες που θα τις βοηθήσουν ώστε να γίνουν ενεργές, να γίνουν γνωστές οι ιδιότητες του και να διατεθούν στους τελικούς χρήστες. Το «GEN4OLIVE» προβλέπεται να βοηθήσει ώστε να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα.
Σε ότι αφορά στη χώρα μας, το έργο «GEN4OLIVE» θα ενισχύσει τις δραστηριότητες του ΕΛΓΟ -ΔΗΜΗΤΡΑ ως μία από τις πέντε Παγκόσμιες Τράπεζες Γενετικού Υλικού Ελιάς, προωθώντας την έρευνα για την παραγωγή, την τεχνική υποστήριξη, τη μεταφορά γνώσης και τεχνολογίας, με στόχο την αποκάλυψη των σημερινών και μελλοντικών προκλήσεων του ελαιοκομικού τομέα.
Οι κύριοι πυλώνες των ερευνητικών δραστηριοτήτων του ΕΛΓΟ -ΔΗΜΗΤΡΑ στον τομέα της ελαιοκαλλιέργειας είναι ήδη η συλλογή και διατήρηση γενετικού υλικού, η αξιοποίηση ελληνικών και ξένων ποικιλιών σύμφωνα με τις εδαφοκλιματικές συνθήκες, επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ανοχή σε εχθρούς και ασθένειες, βελτίωση της απόδοσης και της ποιότητας του ελαιολάδου, γεωργία ακριβείας και τηλεπισκόπηση.
Η συμβολή του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και τα κριτήρια επιλογής που ακολουθούνται σε αυτό το έργο, βασίζεται στις ποικιλίες ελιάς με υψηλή αξία, για δημιουργία νέων ποικιλιών και βιοποικιλότητα που φιλοξενούνται στην Συλλογή Ποικιλιών Ελιάς, διευκολύνοντας Προγράμματα βελτίωσης, με υψηλή ακρίβεια στην επιλογή κληρονομήσιμων χαρακτηριστικών ενδιαφέροντος, για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, για την αντιμετώπιση παρασίτων και ασθενειών, για την κάλυψη των απαιτήσεων των καταναλωτών, και ώστε να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό των συστημάτων φύτευσης ελιάς.
Προσδοκίες
Το έργο ήδη δίνει την ευκαιρία ενίσχυσης της επιστημονικής γνώσης των ερευνητικών ομάδων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και ανταλλαγής επιστημονικών-τεχνικών ικανοτήτων με άλλες εθνικές ή διεθνείς ερευνητικές ή ακαδημαϊκές ομάδες. Επιπλέον, στοχεύει στην ανάπτυξη αλληλεπίδρασης και συνεργασίας με τους ενδιαφερόμενους φορείς του τομέα, όπως οι αγρότες, η βιομηχανία και τα φυτώρια, διευρύνοντας τις τεχνικές γνώσεις σχετικά με τους γενετικούς πόρους και τις δυνατότητες της ελιάς.
Επιπλέον, αναμένεται να συμβάλει στην ψηφιοποίηση της ελαιοκαλλιέργειας, παρέχοντας αγρονομικές και περιβαλλοντικές πληροφορίες για την ανάπτυξη προγνωστικών μοντέλων και φιλικής προς το χρήστη ιστοσελίδας με τα χαρακτηριστικά των ποικιλιών ελιάς.
Αυτά τα εργαλεία πληροφορικής θα καθορίσουν και θα προτείνουν το είδος των γραμμών βελτίωσης που απαιτούνται ώστε να ξεκινήσουν την αντιμετώπιση των σημερινών και μελλοντικών αναγκών επισιτιστικής ασφάλειας και ποιότητας. Με βάση την ψηφιοποίηση, αναμένεται να δημιουργηθούν νέες ευκαιρίες εσωτερικής και εξωτερικής αγοράς για την ελαιοκομική βιομηχανία.
Τέλος, τα αποτελέσματα του «GEN4OLIVE» θα αυξήσουν την ευαισθητοποίηση των υπευθύνων χάραξης πολιτικής και των αρμόδιων αρχών για την εξεύρεση βιώσιμων στρατηγικών για τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας που σχετίζεται με τον τομέα της ελιάς, μέσω δραστηριοτήτων δημιουργίας βελτιωμένων ποικιλιών ελιάς.
*Στη φωτογραφία από αριστερά προς τα δεξιά οι Γιώργος Οικονόμου Οικονομολόγος – Γεν. Διευθυντής ΣΕΒΙΤΕΛ, Hristofor Miho, Project Manager του έργου GEN4OLIVE και Δρ.Γιώργος Κουμπούρης, Ερευνητής, επικεφαλής του Εργαστηρίου ελαιοκαλλιέργειας του Ινστιτούτου Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών του ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ